Dijital Okuryazarlık Nedir?

Hepimiz okuryazarlığın ne anlama geldiğini biliyoruz, tek başına okuma ve yazma becerilerini ifade ediyor. Ancak bilgi almak ve iletişimde kalmak için teknolojiyi kullandığımız yeni ve sürekli değişen yolları göz önüne aldığımızda önüne gelen “dijital” kelimesi ile bu kavram tek başına okuma ve yazmadan ibaret değil. Yani Kindle’da okumaktan YouTube videoları oluşturup paylaşmaya, E-Devlet’ten ikametgâh almaktan bankacılık işlemlerini online gerçekleştirmeye kadar daha geniş bir beceri yelpazesini kapsıyor. Anlamı birçok kaynağa göre büyük ölçüde değişebilse de, teknolojinin etkin ve uygun kullanımıyla ilgili becerileri içinde barındıran dijital okuryazarlık nedir, hangi becerilere sahip olmayı gerektirir, neden önemlidir, nerede kullanılabilir gelin daha yakından bakalım.

Dijital okuryazarlık ne anlama gelir?

Amerikan Kütüphane Derneği (The American Library Association-ALA), dijital okuryazarlığı, “bilgiyi bulmak, değerlendirmek, oluşturmak ve iletmek için hem bilişsel hem de teknik beceriler gerektiren bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma yeteneği” olarak tanımlıyor.

North Carolina State Üniversitesi’nde okuryazarlık ve teknoloji profesörü olan Hiller Spires ise dijital okuryazarlığı üç ana bölüme ayırıyor:

• Dijital içerik bulma ve tüketme
• Dijital içerik oluşturma
• Dijital içeriğin iletilmesi veya paylaşılması

Dijital içeriği tüketmek, basılı bir içerik okumakla hemen hemen aynı. Yani bir e-okuyucuda roman okumak, cihazı nasıl açacağınızı ve sayfaları nasıl çevireceğinizi bilmeyi gerektirir, ancak bunun dışında kitap okumaktan çok da farklı değildir. Herhangi bir gazetedeki makalenin PDF’i, ekranda görünmesi dışında basılı bir gazetenin sayfasına çok benzer. Connecticut Üniversitesi’nde eğitim profesörü ve okuryazarlık ve teknoloji konusunda tanınmış bir otorite olan Donald Leu, bu tür dijital okumayı “çevrim dışı okuma” olarak tanımlıyor. Leu bu okumanın etkileşimli olmadığını, basılı bir sayfayı okumakla aynı şey olduğunu söylüyor. 

Buna karşılık, çevrimiçi okuma yani dijital bir metnin internet üzerinden okunması bir dizi ek beceri gerektirir. Örneğin, web’de görüntülenen bir makale, hiper bağlantılar, videolar, ses klipleri, resimler, etkileşimli grafikler, paylaşım düğmeleri veya yorumlar bölümü gibi özellikler içerebilir. Bir kişi bu tarz linklerle karşılaştığında bilmeden tıklayabilir ve güvenlik sorunu yaşayabilir. Bu yüzden dijital dünyada güvenli bir şekilde var olmak için ihtiyaç duyulan kaynaklara erişebilecek becerilere sahip olmak avantaj sağlar.

Okunacak dijital içeriği bulma süreci de basılı metinleri bulmaktan farklı beceriler gerektirir. Örneğin basılı materyal ararken dergilere göz atabilir ve kütüphaneye gidebiliriz. Bir kitap içindeki bilgileri bulmak için içindekiler kısmına bakarız. Ancak dijital okuryazarlığın bir parçası, çevrim içi bir alanda içerik aramayı öğrenmektir. Belirli yazarların ve web sitelerinin güvenilirliğini değerlendirmek de dahil olmak üzere, anahtar kelimeleri kullanarak arama motorunda sorgulama yaparız ve bu sonuçlarda geziniriz.

Dijital okuryazarlık aynı zamanda içerik oluşturmayı da bünyesinde barındırır. Buna e-posta, bloglar ve Tweet’lerin yanı sıra videolar ve podcast’ler gibi diğer medya biçimlerinin oluşturulması da dahildir.

Dijital içeriğin genellikle içerik üreticileri tarafından paylaşılması amaçlandığından, etkili bir şekilde işbirliği yapmayı ve fikirleri başkalarına nasıl ileteceğinizi öğrenmek, dijital okuryazarlığın olmazsa olmazlarındandır. Yani dijital okuryazarlık bir kişinin çevrimiçi okuma ve yazma veya bilgisayarlar, akıllı telefonlar ve e-kitap gibi teknolojileri kullanma becerisiyle ilgili olabilir, ancak bundan çok daha fazlasını; dijital araçları bilmeyi ve bunları sosyal katılım yoluyla işbirlikçi şekilde kullanmayı içerir.

Hangi becerilere sahip olmayı gerektirir?

Özellikle bugün içinde yaşadığımız dijital dünyada, hedeflerimize ulaşmak ve günlük hayatımızı sürdürmek için ihtiyaç duyduğumuz; bilgiyi bulma, anlama, kullanma ve eleştirel düşünme gibi bazı temel dijital okuryazarlık becerileri var. Sosyal medyanın etkisiyle bu kavram artık YouTube, Instagram, Facebook, TikTok gibi platformlar için içerik üretmek ve paylaşmak gibi çok çeşitli becerileri de içeriyor. Birçok dijital okuryazarlık becerisi eskiden kayda değer veya etkileyici olarak kabul edilirken artık gerekli veya standart beceriler olarak görülüyor. Bunları; farklı cihazları ve işletim sistemlerini kullanma, çeşitli çevrimiçi platformlar ve dijital ayak izi, dijital kimlik gibi terimler hakkında bilgi sahibi olma, dijital kaynakları eleştirel olarak değerlendirme ve dijital tehditleri tanıma şeklinde sıralayabiliriz.

Neden önemlidir? Nerede kullanabiliriz?

İnternet ve dijital teknoloji hepimizin hayatının temel bir bileşeni haline geldiğinden, modern dünyada bu kavram giderek daha önemli hale geliyor. Günümüzde artık daha fazla insan çevrimiçi oluyor ve bu teknolojileri ister işte ister evde olsun günlük yaşamlarında kullanıyor. Dijital araçlar eğitim ve iş hayatında da artık daha çok benimseniyor. Yukarıda sıraladığımız temel dijital becerileri öğrenerek, teknoloji dünyasında minimum yardımla kolayca gezinebilir, günlük yaşamımızın bir parçası olarak yeni teknolojileri rahatlıkla kullanabiliriz. Dijital okuryazarlık ile evde, okulda, iş yerinde olsun hayatımızı birçok yönden iyileştirebiliriz. Nasıl mı?

• Güvenilir bilgiye daha kolay erişebiliriz
• Sosyalleşebilir, yeni insanlarla tanışabiliriz
• Market, giyim gibi birçok ihtiyacımız için mobil uygulamaları kullanarak çevrim içi alışveriş yapabiliriz
• Seyahatlerimizi daha kolay ve hızlı bir şekilde ayarlayabilir, hatta rezervasyon yapmadan önce mekânlara gerçek kişiler tarafından yapılan yorumları görebiliriz
• Öğrenciler, öğretmenler ve arkadaşlarıyla çevrimiçi platformlar üzerinden iletişim kurabilir, ödevlerini gönderebilir, derslerinde kullanmak üzere güvenilir kaynaklardan bilgi toplayabilir
• Güvenliğimizi, gizliliğimizi ve kişisel verilerimizi nasıl daha iyi koruyacağımızı öğrenebiliriz. Çünkü dijital okuryazar bir birey, çevrim içi dolandırıcılığın ne olduğunu bilmelidir
• İş fırsatlarımızı artırabiliriz
• Film ve dizi izleyebileceğimiz veya müzik dinleyeceğimiz çevrimiçi platformlar sayesinde keyifli zaman geçirebiliriz
• Spor, hava durumu, haberler gibi konularda gerçek zamanlı güncellemeler alabilir, çevrimiçi takvim oluşturabilir böylece hayatımızı düzenleyebilir ve verimliliğimizi artırabiliriz
• Dijital bankacılık işlemleri ile gelir ve giderlerimizi yönetebiliriz. Örneğin Garanti BBVA Mobil ile varlık ve borçlarımızı görüntüleyebilir, gelir ve giderlerimizi kategori bazlı izleyebilir, faturalarımızı ödeyebiliriz. E-devlet’e internet bankacılığı ile giriş yapıp e-devlet işlemlerimizi yerine getirebiliriz
• Ve en önemlisi zaman kazanabiliriz.

Dijital okuryazarlık nedir sorusunun cevabının dijital teknolojileri anlama ve kullanma becerisi olduğunu artık öğrendiniz. Ve bu becerilerden bazılarına sahip olduğunuzu görebilirsiniz. Günümüzün dijital dünyasında, yeni uygulamalar ve güncellemelerle sürekli bir öğrenme sürecinden geçiyoruz. Bu nedenle kendimizi eleştirel düşünme, iletişim kurma, doğru ve güvenilir bilgiyi bulma ve paylaşma becerileriyle donatmak hem günlük hem de profesyonel hayatımız için gerekli.