Gelir Vergisi (Stopaj) Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Gelir vergisi ile ilgili detaylara geçmeden önce işe bir “gelir” tanımlamasıyla başlamak daha faydalı olacaktır. Bir kişiye ya da bir gruba belli kaynaklardan düzenli olarak gelen para “gelir” olarak ifade edilir. Gelir Vergisi Kanunu, gelirin unsurlarını şöyle listeliyor:

• Ticari kazançlar,
• Zirai kazançlar,
• Ücretler,
• Serbest meslek kazançları,
• Gayrimenkul sermaye iratları (gelirleri),
• Menkul sermaye iratları,
• Diğer kazanç ve iratlar.

Vergi geliri, bir devletin hem bireylerden hem de şirketlerden topladığı vergilerin toplamıdır. Kamu hizmetlerinin finanse edilmesi noktasında vergi geliri, oldukça önemli bir yükü sırtlar. Vergi gelirinin kaynaklarından biri olan gelir vergisi, kapsamı ve getirileri sebebiyle son derece önemli bir başlık olarak ön plana çıkar.

Gelir vergisi (stopaj) nedir?
Gelir vergisi (stopaj), bir ülke bütçesinin sürdürülebilirliği açısından oldukça kritik bir öneme sahip olan vergi sistemini ayakta tutan temel direklerden biridir. Bireylerin ve işletmelerin elde ettikleri gelir üzerinden devlete ödemekle yükümlü oldukları vergi türü olarak açıklanan gelir vergisinde oran ve hesaplama yöntemleri kazanca ve kazancın miktarına göre değişir.

Gelir vergisi beraberinde pek çok soruyu getirir. Kimlerin gelir vergisi ödemesi gerektiği, ödenecek tutarın nasıl hesaplandığı, gelir vergisi beyannamesinin ne olduğu, ödemelerin ne zaman ve nasıl yapıldığı bu sorulardan sadece birkaçı. Gelin, gelir vergisi bahsini daha detaylı inceleyelim ve ilk olarak kimlerin gelir vergisi mükellefi olduğunu açıklayarak süreci başlatalım.

Kimler gelir vergisi öder?

Gelir Vergisi Kanunu’nun 3.,4. ve 5. maddeleri kimlerin gelir vergisi ödemekle yükümlü olduğu konusunu açıkça ortaya koyar. Kanuna göre;

• Türkiye’de yerleşmiş olanlar,
• Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları gelir vergisi ödemek zorundalar.

Türkiye’de yerleşme konusunu biraz daha açalım. İlgili kanuna göre, Türkiye’de yerleşmiş sayılmak için şu iki durumun oluşması yeterli:

• İkametgâhın Türkiye’de bulunması,
• Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak 6 aydan fazla oturulması.

Tabii ülke sınırları içerisinde 6 ay kalan herkesin vergilendirildiği düşünülmemeli. Gelir Vergisi Kanunu, söz konusu zaman diliminden fazla kalsa bile vergilendirilmeyen yabancıları şöyle açıklıyor:

• Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler,
• Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş veya kalmış olanlar.

Burada tam mükellef ve dar mükellef şeklinde iki sınıflandırma söz konusu. Tam mükellefleri; ikamet adresi Türkiye’de olanlar, 1 yıl içerisinde devamlı olarak Türkiye’de 6 ay geçirenler ve Türkiye’de merkezi bulunan ama yurt dışında faaliyet gösteren Türk vatandaşları şeklinde sıralamak mümkün. Dar mükellefler başlığı ise, yurt dışında yaşayıp Türkiye’de gelir elde eden kişi ve kurumlar olarak aktarılabilir. Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı şirketler bu kategoride yer alır.

Gelir vergisi beyannamesi nedir, ne zaman verilir ve nerede bulunur?

Vergi miktarının belirlenmesi ve mükellefine bildirilmesi için kritik unsur beyannamedir. Herhangi bir gelir kaynağı olan herkes beyanname düzenlemekle yükümlü. Yıllık olarak düzenlenen gelir vergisi beyannamesi o seneki kazancı gösterir belgedir. Beyan edilen yıllık kazanç vergi dilimini belirler. Yapılacak ödeme bu belgelerde verilen bilgiler ekseninde hesaplanır.

Gelir vergisi beyanname verme süresine dikkat etmek, ticari faaliyetlerde bir sorun yaşamamak adına son derece önemli. Beyannameler her yılın mart ayında düzenlenir. Bir önceki yıl elde edilen toplam gelir, takip eden senenin 25 Mart’ına kadar beyan edilmek zorunda. Ceza ödememek adına bu tarihi kaçırmamak gerekiyor. 

Gelir vergisi beyannamesine, Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) web sitesinden ulaşılabilir. Bu sayfada yer alan e-beyanname doldurularak yükümlülük yerine getirilir. Bu noktada mali müşavire de yetki verilebilir.

Gelir vergisi ne zaman ve nasıl ödenir?

Gelir vergisi ödeme tarihleri kazanç türüne göre değişiklik gösterir. Basit usulde çalışan bir işletme gelir vergisinin ilk taksitini şubat ayında öder. Bu durumda ikinci ödeme haziran ayına kalır. Diğer işletmelerde ise ödeme tarihleri mart ve ağustos aylarıdır.

Gelir vergisinde toplam borcu taksitler hâlinde ödemek mümkün. Taksitlendirme, beyandan sonra ve borç tutarına dikkat edilerek başlar. Gelirle orantılı ve uygun bir miktarda belirlenen ödemeler genellikle 2 veya 3 taksit üzerinden planlanır. Taksit sayıları her sene farklılık gösterir. Taksit için belirlenen son ödeme tarihlerine riayet göstermek kritik. Zira ödenmeyen taksitler için aylık faiz işliyor. Ödemelerin taksitsiz, tek kalemde yapılabileceği bilgisini de ayrıca verelim.  

Gelir vergisinin nereden ödenebileceği konusunda pek çok alternatif mevcut. Vergi daireleri, gelir vergisi ödemelerini kabul ediyor. Yükümlü, ödeme işlemini ancak ikametinin bulunduğu il veya ilçedeki vergi dairesinden yapabilir. Vergi dairesine gitmeye vakti olmayanlar ödemelerini İnteraktif Vergi Dairesi’nden yapabilirler. Bu online portala e-Devlet şifresi ile giriş yapılıp borç ödenebilir. Gelir vergisi ödemesinin yapılabileceği bir başka kanal ise bankalar. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yetkilendirilen bankalar üzerinden gelir vergisi ödemesi yapılabilir.

Garanti BBVA, gelir vergisi ödemelerini mobil ve internet bankacılığı üzerinden ödeme imkânı sunuyor. Garanti BBVA Mobil’deki İşlemler>Ödemeler>Vergi/Para Cezası adımından ve Garanti BBVA İnternet Bankacılığı’ndaki Ödeme>Vergi/Para Cezası adımından hem kendi adına hem de başkası adına gelir vergisi ödemesi yapmak mümkün. Yine gib.gov.tr üzerinden Garanti BBVA kredi kartı ile ödeme yapılabilir.  

2024 için belirlenen gelir vergisi dilimleri ne kadar?

Ödeme tutarlarının ve beyan prosedürlerinin belirlenmesinde gelir vergisi dilimleri oldukça önemli bir detay. Gelir vergisi hesaplama işlemleri, kazançlar üzerinden belirlenen dilimlerle yapılıyor. Yıl boyunca elde edilen kazanç, hangi dilimde yer alıyorsa ödenecek tutar da ona göre şekilleniyor. 2024 için belirlenen gelir vergisi dilimleri şu şekilde:

Tam da burada 2024 için belirlenen takvim bilgisini hemen not düşelim: Beyan için son tarih mart ayının son günü. Ödemeler iki taksit üzerinden gerçekleştirilecek. Ödemeler için açıklanan nihai tarihler ise mart ve temmuz ayının son günleri. 

Gelir vergisi nasıl hesaplanır?

2024 yılı için ücret dışı gelirlerin vergilendirme oranlarını yukarıda verdik. Bu oranlara göre yapılan birkaç hesaplama örneği şu şekilde:

• Vergiye konu gelir 50.000 TL ise tahakkuk eden vergi (50.000 x %15) miktarı 6.500 TL olacaktır.
• Vergiye konu gelir 150.000 TL ise 110.000 TL için 16.500 TL ve kalan 40 bin TL için 8.000 TL’dir. Toplam vergi tutarı ise 24.500 TL’dir.
• Vergiye konu gelir 300.000 TL ise 230.000 TL için 40.500 TL, 70.000 TL’lik kalan kısım için ise (70.000 x %27) 18.900 TL olacaktır.  

__________

Burada yer alan yazılar, finansal bilgiler, birikim ve tasarruf önerileri, genel yorum ve tavsiyelerden oluşmakta olup yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım, birikim ya da tasarruf kararı verilmesi ve hareket edilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.