6 Maddede Ekosistem Nedir?

Bitkiler, hayvanlar, diğer organizmalar, hava, toprak, su ve güneş... Kısacası doğamızın adeta bir orkestra gibi çalıştığını biliyor muydunuz? İşte ekosistem de tam olarak bu. Gelin ekosistem nedir ayrıntılı olarak ele alalım.

En basit tanımıyla ekosistem, belirli bir ortamda yaşayan ve birbirleriyle etkileşime giren bir topluluk veya canlı organizma grubudur. Örneğin tropikal ormanlar; ağaçlar, bitkiler, hayvanlar, böcekler ve mikroorganizmalar gibi kendi aralarında sürekli etkileşim halinde olan ve güneş, sıcaklık gibi diğer fiziksel veya oksijen ve besin gibi kimyasal bileşenlerden etkilenen canlılardan oluşan bir ekosistemdir. Doğamız sürekli çalışır, işte ekosistem de bu çalışma alanının temelini oluşturur.

Ekosistemin temel bileşenleri nedir?

Ekosistem iki ana bileşenden oluşur. Bunları şöyle açıklayalım:

Biyotik bileşenler: Bir ekosistemde bulunan canlı organizmaları içerir. Bunlara hayvanlar, bitkiler veya mikroorganizmalar dahildir. Bir ekosistemin biyotik bileşeni üç gruba ayrılır:

• Üreticiler, bitkiler gibi tüm ototrofları (kendi besinlerini kendileri üreten canlılar) içerir. Fotosentez yoluyla besin üretebildikleri için ototroflar olarak adlandırılırlar. Sonuç olarak, besin zincirinin yukarısında yer alan diğer tüm organizmalar, besin için bu üreticilere bağımlıdır.
• Tüketiciler veya heterotroflar, yiyecek için diğer organizmalara bağımlı olan organizmalardır. Tüketiciler ayrıca birincil, ikincil ve üçüncül tüketiciler olarak sınıflandırılır.

·       Birincil tüketiciler, gıda için üreticilere bağlı oldukları için her zaman otçullardır.

·       İkincil tüketiciler, enerji için birincil tüketicilere bağımlıdır. Hem etçil hem de omnivor (hem et hem de otla beslenen canlılar) olabilirler.

·       Üçüncül tüketiciler, gıda için ikincil tüketicilere bağlı olan organizmalardır. Üçüncül tüketiciler ayrıca etobur veya omnivor olabilir.

• Ayrıştırıcılar, mantarlar ve bakteriler gibi saprofitleri (çürükçül) içerir. Doğrudan ölü ve çürüyen organik madde üzerinde gelişirler. Ayrıştırıcılar, bitkiler tarafından yeniden kullanılacak besin maddelerinin geri dönüştürülmesine yardımcı oldukları için ekosistem için çok önemlidir.

Abiyotik bileşenler: Işık, sıcaklık, su, oksijen, karbon, azot ve mineraller gibi cansız bileşenlerden oluşur. Bazı önemli abiyotik faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• İklim faktörleri: Bunlara ışık, sıcaklık, yağış, atmosferik nem ve rüzgâr dahildir.
• Topoğrafik faktörler: Bunlar arasında yükseklik, yüzey eğimi yer alır.
• Edafik faktörler: Bunlar toprak ve alt tabakayı içerir.

Canlı ya da cansız her varlığın bir görevinin olduğu ekosistem; böcekler, hayvanlar veya bitkiler gibi çok hücreli organizmalardan göllere, dağlara, ormanlara veya bir bütün olarak gezegenimize kadar büyük ölçekte bir düzeni ifade eder. Yani bir ekosistem küçük bir su birikintisi veya bir buğday tarlasından oluşabileceği gibi bir okyanus kadar büyük de olabilir.

Kaç çeşit ekosistem var?

Karasal ve su olmak üzere iki çeşit ekosistemden söz edebiliriz. Karasal ekosistem; belirli bir alandaki biyotik ve abiyotik bileşenlerin etkileşimleri ve kara tabanlı bir organizma topluluğudur. Çeşitli jeolojik bölgelere dağılmış farklı karasal ekosistem türleri vardır. Bunlar:

• Orman Ekosistemi: Çevrenin abiyotik faktörleri ile koordinasyon içinde yaşayan, özellikle ağaçlar, hayvanlar ve mikroorganizmalar olmak üzere birçok bitkiden oluşur. Ormanlar, dünyanın sıcaklığının korunmasına yardımcı olur ve başlıca karbon yutağıdır.
• Otlak Ekosistemi: Bir otlak ekosisteminde, bitki örtüsüne otlar ve yeşillikler hâkimdir. Ilıman çayırlar, tropik veya savan çayırları, otlak ekosistemlerine örnektir.
• Tundra Ekosistemi: Ağaçlardan yoksundur. Soğuk iklimlerde veya yağışın az olduğu yerlerde bulunur. Bunlar yılın çoğunda karla kaplıdır. Tundra ekosistemi, Kuzey Kutbu veya dağ zirvelerinde bulunur.
• Çöl Ekosistemi: Az yağışlı ve kıt bitki örtüsü olan bölgelerdir. Gündüzleri sıcak, geceleri soğuk olur.
• Su ekosistemleri ise, bir su kütlesinde bulunan ekosistemlerdir. Bunlar ayrıca tatlı su ekosistemi ve deniz ekosistemi olmak üzere iki türe ayrılır.  
• Tatlı su ekosistemi; gölleri, göletleri, nehirleri, akarsuları ve sulak alanları içeren bir su ekosistemidir. Bunlar deniz ekosisteminin aksine tuz içeriğine sahip değildir.
• Deniz ekosistemi ise denizleri ve okyanusları içerir. Bunlar, tatlı su ekosistemine kıyasla daha çok tuz içeriğine ve daha fazla biyolojik çeşitliliğe sahiptir.

Ekosistemin işlevleri nelerdir?

Temel ekolojik süreçleri düzenler, yaşam sistemlerini destekler ve istikrarı sağlar. Ayrıca biyotik ve abiyotik bileşenler arasındaki besin döngüsünden de sorumludur. Ekosistemdeki çeşitli trofik düzeyler (besin zincirinde yer alan her bir beslenme basamağı) arasında bir denge sağlar. Mineralleri biyosferde dolaştırır. Abiyotik bileşenler, enerji alışverişini içeren organik bileşenlerin sentezine yardımcı olur.

Neden önemli?

Yabani bitki ve hayvanlara yaşam alanı sağlayan ekosistem, çeşitli besin zincirlerini geliştirir. Temel ekolojik süreçleri kontrol eder ve yaşamları destekler. Biyotik ve abiyotik bileşenler arasındaki besinlerin geri dönüşümünde yer alır. Karbon Döngüsü, Enerji Döngüsü, Azot Döngüsü, Oksijen Döngüsü ve Su Döngüsü dahil olmak üzere bir ekosistemde olağan enerji akışının korunmasına yardımcı olur. Tüm bunların yanında ekosistem, yabani otların kontrolünde, mahsul rotasyonunda, otlakların yönetiminde, ormanlarda, biyolojik araştırmalarda, toprağın korunmasında, vahşi yaşamda önemli rol oynar.

İnsanlar ekosistemleri nasıl etkiler?

Ekosistemleri derinden etkileyebilen insan faaliyetlerini şöyle açıklayalım:

• Arazi kullanımı değişiklikleri ve doğal alanların yok edilmesi sonucu meydana gelen habitat kaybı
• Tarım arazilerini genişletmek amacıyla çıkarılan orman yangınları
• Düzensiz şehirleşme, plastik atıklar, tarım ilaçları, hızlı nüfus artışı ve kaynakların aşırı kullanımı sonucu meydana gelen çevre kirliliği
• İnsan seyahati veya ticaretinin bir sonucu olarak yeni bir çevrede yerleşik hale gelen istilacı türler
• Ve son olarak iklim krizi... 

Ekosistemi korumak. Nasıl?

Diğer tüm canlılar gibi bizim de hayatta kalabilmemiz için ekosistem olmazsa olmaz. Bu nedenle, yaşam koşullarımızı korumak için ekosistemleri de korumamız gerekiyor. Bunun yolu Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan 15. amaç ‘Karasal Yaşam’ı kavramaktan geçiyor.

Peki ekosistemleri korumak için neler yapabiliriz? Biyoçeşitlilik kaybını azaltarak, daha az atık oluşumu için geri dönüşüm yaparak, sürdürülebilir şekilde üretilen yerel ürünlere dayanan bir beslenme şekli seçerek, yaban hayatı koruma alanları ve parklar kurarak, kompost yaparak, yeşil alanları artırarak, ağaçlandırma çalışmaları yaparak, suyu koruyarak, fosil yakıt kullanımını azaltarak, enerji tasarrufu yaparak, kısaca iklim kriziyle mücadele ederek ekosistemleri korumak mümkün.

Özetle “Ekosistem nedir?” sorusuna doğanın dengesi yanıtını verebiliriz. Doğanın dengesini bozmayalım, ekosistemleri iyi yönetelim, doğayla birlikte hareket edelim, onu koruyalım. Dünyaya iyi bakalım, geleceğe iyi bakalım!